Nhật thực là gì? Nhật thực xảy ra khi nào?

Nhật thực là hiện tượng đặc biệt trong thiên văn học, khi Mặt trăng che phủ một phần hoặc toàn bộ Mặt trời khi quan sát từ Trái đất. Được đề cập nhiều trong các tác phẩm và nghiên cứu về thiên văn, nhật thực gây sự chú ý lớn từ cộng đồng quan sát thiên văn trên toàn thế giới.

Mỗi khi gần đến thời điểm diễn ra, sự kiện này luôn kích thích sự quan tâm mạnh mẽ từ mọi người và tạo ra một làn sóng hứng thú. Ai cũng mong muốn có cơ hội được trải nghiệm và chiêm ngưỡng cảnh tượng hiếm hoi này. Để tìm hiểu chi tiết hơn về nhật thực là gì, mời bạn cùng iSmartKids tham khảo ngay bài viết này nhé!

1. Nhật thực là gì?

Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời trên cùng một đường thẳng và được quan sát từ Trái Đất, khiến cho Mặt Trăng có thể che khuất hoàn toàn hoặc một phần Mặt Trời.

Trong quá trình di chuyển của chúng ta xung quanh Mặt Trời, Mặt Trăng cũng di chuyển xung quanh Trái Đất. Với mỗi chu kỳ của mình, Mặt Trăng sẽ đi vào vị trí nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời một lần.

Tuy nhiên, do hai quỹ đạo của Trái Đất và Mặt Trăng lệch nhau khoảng 5 độ, không phải lúc nào Mặt Trăng cũng sẽ đi qua đường nối giữa Trái Đất và Mặt Trời. Điều này dẫn đến việc có nhiều lần mặt trăng không đi vào giữa vào thời điểm "trăng mới". Đêm không có trăng mới là khi Mặt Trăng, Mặt Trời và Trái Đất thẳng hàng với nhau.

Hiện tượng nhật thực thường xảy ra ít nhất 2 lần và có thể lên đến 5 lần trong một năm. Trái lại, nguyệt thực chỉ xảy ra khoảng 1 đến 2 lần trong năm, và có một năm trong mỗi chu kỳ 5 năm không có hiện tượng nguyệt thực. Lịch sử thiên văn học ghi nhận chưa có năm nào có đến 8 lần nhật thực hoặc nguyệt thực.

2. Có mấy loại nhật thực?

Nhật thực toàn phần

Nhật thực toàn phần xảy ra khi đĩa tối của Mặt Trăng che phủ hoàn toàn Mặt Trời, tạo điều kiện cho quan sát vầng hào quang xung quanh hoặc vành nhật hoa, với điều kiện sử dụng dụng cụ bảo vệ. Trong mỗi lần nhật thực, chỉ có một dải hẹp trên bề mặt Trái Đất có thể quan sát được nhật thực toàn phần.

Nhật thực một phần

Nhật thực một phần xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng không nằm trên cùng một đường thẳng, và Mặt Trăng chỉ che phủ một phần của Mặt Trời. Hiện tượng này thường được quan sát ở nhiều vị trí trên Trái Đất ngoài đường đi của nhật thực trung tâm.

Có một số dạng nhật thực chỉ có thể quan sát được dưới hình thức nhật thực một phần, khi vùng bóng tối di chuyển qua một trong hai cực của Trái Đất và đường trung tâm lúc này không đi qua bề mặt của Trái Đất.

Nhật thực hình khuyên

Nhật thực hình khuyên xảy ra khi Mặt Trời và Mặt Trăng nằm chính xác trên một đường thẳng, nhưng kích thước biểu kiến của Mặt Trăng nhỏ hơn so với Mặt Trời. Do đó, Mặt Trời vẫn xuất hiện như một vòng đai sáng chói bao quanh Mặt Trăng. Thời gian diễn ra nhật thực hình khuyên kéo dài lâu hơn so với nhật thực toàn phần, nhưng cũng chỉ kéo dài trong vài phút.

Nhật thực lai

Nhật thực lai là một dạng trung gian giữa nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Ở một số vị trí trên Trái Đất, nó có thể được quan sát như là nhật thực toàn phần, trong khi ở những nơi khác, nó lại có dạng nhật thực hình khuyên. Thuật ngữ phổ biến để chỉ đến cả hai dạng này là nhật thực trung tâm. Nhật thực lai là hiện tượng rất hiếm khi xảy ra.

3. Làm sao để xem nhật thực an toàn?

Quan sát nhật thực trực tiếp bằng mắt có thể gây tổn thương vĩnh viễn cho mắt, vì vậy người quan sát cần phải cực kỳ cẩn thận và tuân theo những hướng dẫn sau:

• Tránh quan sát trực tiếp bằng mắt thường.
• Sử dụng các phương pháp quan sát gián tiếp hoặc kính lọc chuyên dụng như kính lọc của thợ hàn mã số 14 hoặc kính lọc Mặt Trời từ các câu lạc bộ thiên văn học.
• Tránh sử dụng kính râm, phim chụp X-quang, ruột đĩa mềm hoặc băng video, vì chúng chỉ giảm độ sáng mà không ngăn được tia bức xạ có hại.
• Sử dụng một tấm bìa để hứng ảnh của Mặt Trời qua một ống nhòm hoặc kính thiên văn nhỏ. Cũng có thể khoét một lỗ tròn nhỏ lên tấm bìa và quan sát ảnh của Mặt Trời thông qua lỗ tròn đó trên mặt đất.

4. Phân biệt nhật thực và nguyệt thực

Nhật thực và nguyệt thực là hai hiện tượng thiên văn xảy ra khi Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất cùng nằm trên một mặt phẳng và thẳng hàng.

Nhật thực:

• Thường quan sát được vào ban ngày.
• Mặt Trăng đứng giữa Trái Đất và Mặt Trời, vì vậy Mặt Trăng có thể che phủ toàn bộ hoặc một phần ánh sáng từ Mặt Trời chiếu lên Trái Đất.
• Đòi hỏi sử dụng dụng cụ quan sát.

Nguyệt thực:

• Thường quan sát được vào ban đêm.
• Trái Đất đứng giữa Mặt Trăng và Mặt Trời, do đó Trái Đất có thể che phủ toàn bộ hoặc một phần ánh sáng từ Mặt Trời chiếu lên Mặt Trăng.
• Có thể quan sát bằng mắt thường.

5. Một số điều kỳ lạ trong nhật thực là gì?

Vòng hạt Baily: Trong nhật thực toàn phần hoặc nhật thực hình khuyên, người quan sát có thể nhận thấy một vùng sáng xung quanh viền của Mặt Trăng, giống như một dải ánh sáng đính như những hạt, tạo nên một hình dạng giống như vòng cổ. Hiện tượng này được gọi là "vòng hạt Baily", được đặt theo tên của nhà thiên văn Francis Baily, người mô tả hiện tượng này vào năm 1836. Vòng hạt Baily xuất hiện khi ánh sáng từ Mặt Trời tương tác với bề mặt không phẳng của Mặt Trăng.

Nhiệt độ giảm mạnh: Khi Mặt Trăng che khuất Mặt Trời, nhiệt độ có thể giảm đột ngột, mức độ giảm này phụ thuộc vào vị trí, thời điểm trong năm và loại nhật thực. Tại hầu hết các địa điểm, nhiệt độ thường giảm khoảng từ 2,8 đến 5,6 độ C trong nhật thực toàn phần, hoặc có thể cao hơn. Nhật thực hình khuyên thường gây ra ít biến đổi hơn, tuy vậy, người quan sát vẫn có thể cảm nhận sự lạnh lẽo. "Cảm giác như có một lớp mây che khuất Mặt Trời, nhưng không có mây nào thực sự. Điều này tạo ra một sự kỳ lạ", Tyler Nordgren, nhà thiên văn thường xuyên làm việc với Cơ quan Công viên Quốc gia Mỹ (NPS), chia sẻ.

Gió thay đổi: Các khu vực nơi diễn ra nhật thực có thể trải qua sự thay đổi trong hướng gió. Ban đầu, gió thường giảm dần khi Mặt Trăng bắt đầu che khuất Mặt Trời. Theo một nghiên cứu vào năm 2016, sau khi Mặt Trăng đạt đến mức che phủ cao nhất, gió thường trở nên mạnh mẽ trở lại và thường thổi theo hướng khác. Hiện tượng này có thể xảy ra trong nhật thực toàn phần, nhật thực hình khuyên và thậm chí cả nhật thực một phần.

Tai lửa Mặt Trời: Tai lửa Mặt Trời là các cấu trúc lớn của trường từ và plasma phóng ra từ bề mặt Mặt Trời. Thông thường, con người không thể nhìn thấy những cấu trúc lồi này từ Trái Đất. Tuy nhiên, trong nhật thực, người quan sát có thể nhìn thấy chúng phía sau Mặt Trăng, giống như những cánh hoa trên bông hoa.

Vi sinh vật thay đổi: Cảm giác như mọi thứ đều chịu ảnh hưởng từ nhật thực, kể cả vi sinh vật. Trong một nghiên cứu được tiến hành vào năm 2011 về vi khuẩn sống trên đĩa thí nghiệm trong khi nhật thực toàn phần diễn ra tại Ấn Độ, các vi khuẩn này đã trở nên nhỏ hơn và thay đổi hình dạng xung quanh thời điểm nhật thực đạt đỉnh. Tuy nhiên, kết quả này vẫn chưa được tái lập và cần thêm nghiên cứu để hiểu rõ hơn.

Các ngôi sao và hành tinh xuất hiện: Trong nhật thực toàn phần, Mặt Trăng che khuất ánh sáng từ Mặt Trời đủ mạnh để làm cho các ngôi sao và hành tinh xuất hiện trên bầu trời. Tuy nhiên, con người chỉ có thể nhìn thấy những thiên thể sáng nhất trong số này. Hơn nữa, việc thiên thể nào sẽ hiện diện phụ thuộc vào vị trí của Trái Đất tại thời điểm đó. Ví dụ, trong nhật thực toàn phần năm 2024, con người sẽ có thể nhìn thấy sao Kim và sao Mộc. Đối với nhật thực hình khuyên, bầu trời không đủ tối để quan sát các thiên thể như vậy.

Những chiếc bóng kỳ lạ xuất hiện: Khi nhật thực diễn ra, hầu hết mọi người sẽ tập trung nhìn lên bầu trời (với dụng cụ thích hợp). Tuy nhiên, nếu nhìn xuống đất, người quan sát sẽ thấy bóng của cây cối và các vật thể khác tạo ra hiệu ứng "lỗ kim", đầy rẫy những hình lưỡi liềm nhỏ. Hiện tượng này, còn được gọi là "hiệu ứng lỗ kim", cũng xuất hiện trong nhật thực một phần.

Dải bóng: Trong vài giây trước giai đoạn nhật thực toàn phần, có thể xuất hiện các dải sáng tối gợn sóng trên các bề mặt đồng màu. "Cảnh tượng giống như đang ở dưới đáy của một bể bơi," nhà thiên văn Nordgren mô tả. Những dải bóng này vẫn là một bí ẩn khoa học. Các nhà thiên văn chưa hiểu rõ nguyên nhân chính xác tạo ra chúng hoặc tại sao chúng chỉ xuất hiện đôi khi. Một số nhà khoa học đặt giả thuyết rằng chúng có thể là biểu hiện của sự biến đổi gợn sóng trong khí quyển Trái Đất. Theo NASA, hiện tượng này được ghi nhận từ thế kỷ 9.

Vậy là iSmartKids đã chia sẻ đến bạn thông tin liên quan đến nhật thật là gì cũng như những hiện kỳ lạ xuất hiện trong nhật thật. Nếu thấy bài viết này hữu ích thì đừng quên chia sẻ ngay nhé!