Thành kiến và định kiến là gì? Thành kiến và định kiến khác nhau như thế nào?

Nhiều người thường cho rằng định kiến và thành kiến có chung một nghĩa và được sử dụng tương đương nhau. Tuy nhiên thực tế chúng có sự khác lớn về nghĩa nên cách dùng cũng khác nhau. Vậy thành kiến và định kiến là gì? Hãy cùng iSmartKids đọc ngay bài viết dưới đây để tìm hiểu câu trả lời chi tiết nhé!

Thành kiến và định kiến là gì?

Thành kiến là gì?

Thành kiến là khi ai đó có suy nghĩ tiêu cực về người khác hoặc nhóm khác mà không dựa trên sự thật. Thường thì những suy nghĩ này đến từ môi trường xung quanh, văn hóa, giáo dục hay truyền thông.

Thành kiến có nhiều loại, như về giới tính, chủng tộc, tuổi tác, tôn giáo, hay nghề nghiệp. Nó thường đi cùng với sự thiếu hiểu biết và sợ hãi, dẫn đến phân biệt đối xử và bất công. Trong công việc, thành kiến có thể làm sai lệch quyết định, như tuyển dụng hay thăng tiến, không dựa trên năng lực mà dựa trên những suy nghĩ sai lệch.

Định kiến là gì?

Định kiến là những suy nghĩ có sẵn trong đầu mỗi người, thường xuất hiện khi chúng ta chưa có đủ thông tin hoặc hiểu biết về một vấn đề. Nó ảnh hưởng đến cách chúng ta đánh giá sự việc hay con người, thường dẫn đến những nhận xét chủ quan và không chính xác. Nhận ra và hiểu định kiến là bước quan trọng để phát triển bản thân, giúp chúng ta mở rộng tầm nhìn và đưa ra những đánh giá công bằng hơn.

Định kiến có thể đến từ cá nhân hoặc nhóm trong xã hội, phản ánh quan điểm và vai trò của họ. Mặc dù thường mang ý nghĩa tiêu cực, định kiến cũng có thể cho thấy sự phát triển và thay đổi của xã hội. Quan trọng là chúng ta cần cố gắng cải thiện cách nhìn nhận và thái độ đối với những định kiến này, để tạo ra một môi trường công bằng và bình đẳng hơn.

Biểu hiện của thành kiến và định kiến là gì?

Biểu hiện của thành kiến là gì?

• Phân biệt đối xử: Hành vi đối xử bất công hoặc không công bằng với một người hoặc nhóm người dựa trên những suy nghĩ tiêu cực đã có sẵn về họ, mà không dựa trên thực tế hay những gì họ đã làm.
• Suy nghĩ tiêu cực tự động: Khi gặp ai đó, tự động có những suy nghĩ xấu về họ mà không cần biết thêm thông tin gì.
• Lời nói miệt thị: Sử dụng những từ ngữ xúc phạm hoặc hạ thấp giá trị của người khác vì họ thuộc về một nhóm nào đó.
• Hành vi tránh né: Tránh tiếp xúc hoặc giao tiếp với những người mà bạn có thành kiến, dù không có lý do hợp lý.

Biểu hiện của định kiến là gì?

Để đo lường định kiến trong xã hội, năm 1954, nhà tâm lý học Gordon Allport đã đưa ra Thang định kiến và phân biệt đối xử. Ông chia biểu hiện của định kiến thành 5 cấp độ như sau:

• Cảnh báo: Đây là khi người trong nhóm lan truyền những hình ảnh tiêu cực về người ngoài nhóm. Ở cấp độ này, những lời nói mang tính căm thù, ghét bỏ thường xuất hiện. Mọi người thường nghĩ cấp độ này vô hại, nhưng nó lại là mầm mống cho những định kiến nghiêm trọng hơn.
• Tránh né: Người trong nhóm chủ động tránh né người ngoài nhóm. Họ không có ý định gây hại trực tiếp, nhưng việc bị cô lập có thể gây tổn thương tâm lý cho người ngoài nhóm.
• Phân biệt đối xử: Ở cấp độ này, người trong nhóm bắt đầu hành động để gây bất lợi cho người ngoài nhóm, như cản trở họ đạt được mục tiêu, học hành hay việc làm.
• Tấn công vật lý: Đây là khi nhóm trong gây hại về thể chất cho người ngoài nhóm.
• Loại bỏ: Cấp độ cao nhất, nhóm trong tìm cách tiêu diệt hoặc loại bỏ nhóm ngoài, cố gắng quét sạch toàn bộ hoặc phần lớn nhóm người không mong muốn.

Thành kiến và định kiến khác nhau như thế nào?

Trong tiếng Việt, định kiến và thành kiến hay được dùng như nhau, nhưng thực ra chúng khác nhau:

• Định kiến: Là những quan điểm của xã hội, có trước khi mình sinh ra và mình "thừa hưởng" trong quá trình sống. Ví dụ như "định kiến xã hội", nó đã có sẵn trong xã hội.
• Thành kiến: Là những quan điểm mình tự tạo ra cho bản thân, không phải có sẵn trong cộng đồng. Ví dụ, bạn có xích mích với một đồng nghiệp, rồi từ đó có thành kiến rằng anh ta là người xấu tính, ích kỷ.

Nguồn gốc

• Thành kiến: Thường xuất phát từ cảm xúc tiêu cực hoặc những ấn tượng xấu về một người, nhóm người, hoặc sự việc mà không dựa trên sự hiểu biết hay trải nghiệm thực tế. Nó mang tính chất chủ quan và thường hình thành do thiếu thông tin hoặc hiểu biết sai lệch.
• Định kiến: Hình thành từ những ý tưởng, khuôn mẫu hoặc nhận thức xã hội đã có sẵn. Nó có thể là kết quả của quá trình xã hội hóa, trải nghiệm cá nhân, hoặc ảnh hưởng từ văn hóa, giáo dục.

Tính chất

• Thành kiến: Thường là những đánh giá tiêu cực, dẫn đến sự phân biệt đối xử hoặc kỳ thị. Thành kiến gần như luôn mang tính chất tiêu cực.
• Định kiến: Có thể là tích cực hoặc tiêu cực. Định kiến không nhất thiết phải xấu, nhưng nó thường là phiến diện và không phản ánh đầy đủ thực tế.

Mức độ tác động

• Thành kiến: Có xu hướng gây ra những phản ứng mạnh mẽ hơn, dễ dẫn đến xung đột hoặc hành vi phân biệt đối xử rõ ràng.
• Định kiến: Mặc dù cũng có thể dẫn đến sự thiếu công bằng, nhưng thường mang tính chất khái quát hơn và ít gây ra các phản ứng tiêu cực trực tiếp như thành kiến.

Cách để khắc phục thành kiến và định kiến là gì?

Tự nhận thức bản thân

Để nhận diện thành kiến và định kiến của chính mình, bước đầu tiên là thừa nhận rằng ai cũng có thể có chúng. Hãy tự hỏi xem có những suy nghĩ hay hành động nào của bạn bị ảnh hưởng bởi thành kiến hay định kiến không. Khi tiếp xúc với người khác, hãy để ý cảm xúc hoặc suy nghĩ tiêu cực tự động xuất hiện trong bạn. Tìm hiểu nguyên nhân khiến bạn có những phản ứng đó.

Tìm hiểu và học hỏi nhiều hơn

Tìm hiểu về các nhóm người, văn hóa, và quan điểm khác nhau. Thiếu hiểu biết thường dẫn đến thành kiến và định kiến. Gặp gỡ và trò chuyện với những người từ nền tảng văn hóa, tôn giáo, hay dân tộc khác. Điều này giúp bạn phá vỡ suy nghĩ cứng nhắc và hiểu người khác hơn.

Thay đổi cách suy nghĩ

Khi nhận ra mình có thành kiến, hãy đặt câu hỏi ngược lại để xem suy nghĩ đó có công bằng và chính xác không. Thay vì chỉ chú ý đến sự khác biệt, hãy tìm những điểm chung và những điều bạn có thể học hỏi từ người khác.

Hành động công bằng

Luôn nhớ rằng mỗi người đều có giá trị và xứng đáng được tôn trọng. Hãy đưa ra quyết định dựa trên thông tin thực tế, không phải định kiến. Nếu thấy ai đó bị đối xử không công bằng vì thành kiến, hãy lên tiếng hoặc hành động để chống lại điều đó. Điều này giúp giảm sự lan rộng của suy nghĩ tiêu cực.

Phát triển mỗi ngày

Khắc phục thành kiến không phải chuyện một sớm một chiều. Hãy kiên nhẫn và tiếp tục cố gắng cải thiện. Tham gia khóa học, hội thảo, hoặc nhóm thảo luận về đa dạng và công bằng. Những hoạt động này giúp bạn hiểu rõ hơn cách hành xử công bằng.

Trên đây là những chia sẻ về thành kiến và định kiến là gì? Hy vọng sẽ giúp bạn phân biệt được thành kiến và định kiến khác nhau như thế nào. Nếu thấy bài viết hữu ích thì đừng quên chia sẻ ngay nhé!